Ousmane Ag Mossa

Een mens moet soms al eens vooruitziend zijn, zeker als hij op een vrijdagavond vanuit het Brusselse helemaal naar Roeselare moet. Gelukkig had ik één van die buien en was ik dus heel tijdig vertrokken om, ondanks een file van ruim een uur, toch exact vijf minuten voor het afgesproken tijdstip in CC S De Spil aan te komen, waar ik Ousmane Ag Mossa en zijn kompanen aan tafel aantrof, nadat ze de  soundcheck hadden gedaan voor wat later die avond een redelijk memorabel concert zou blijken geweest te zijn. Omdat ik de band an sich en de hele Touaregscene nogal hoog heb zitten had ik bij distributeur Xango Music aangedrongen op een interview en bleek ik later de enige te zijn geweest met zo’n vraag, zodat het uurtje dat voorbehouden was voor interviews helemaal voor mij alleen gereserveerd bleef. En dat verliep ongeveer zo:

Mag ik beginnen met een vraag waar ik al even mee rondloop? Wij hier in het Westen, hebben het altijd maar over Touaregblues of woestijnblues, terwijl jullie consequent de term Tamasheq-music hanteren. Wat doen wij verkeerd?
Jullie doen helemaal niks verkeerd, maar “Tamasheq” is de verzamelnaam die wij geven aan onze talen en aan de mensen die die talen spreken. Aan onze volkeren dus. Touareg is dan weer de naam die de kolonisatoren ons toebedeelden en waar wij dus zo weinig mogelijk mee te maken willen hebben…
Wij noemen onze muziek trouwens ook geen blues, maar “essour”, wat wijst op de flinke dosis weemoed en heimwee die in onze muziek vervat zit, maar voor alles en boven alles: muziek is muziek en het etiket dat je erop wil plakken, is totaal onbelangrijk.

Zoals mijn moeder placht te zeggen, toen ze nog leefde: er zijn drie soorten muziek. Goeie, slechte en diegene die je nog niet kent. En da’s de grootste groep.
Je moeder had gelijk, denk ik: of je nu rock brengt, of jazz of blues, muziek moermensen raken, moet vanuit het hart komen en ik stel vast dat ik zelf nogal wat artiesten graag hoor, waarvan men zegt dat ze blues spelen, dus ja, ik hou wel van blues. Eric Clapton is bij voorbeeld een heel groot voorbeeld voor mij, nog altijd. Hij heeft me de liefde voor de gitaar bijgebracht en ik probeerde al heel jong sommige van zijn solo’s na te spelen, al bleek dat moeilijker dan ik eerst dacht. Ik hou ook ontzettend veel van B.B. King, vanwege zijn bijzondere manier van weinig noten te spelen en toch veel te vertellen.

Kan het zijn dat ik echo’s van Led Zeppelin in je spel hoor?
Dat lijkt me nogal zeker: ik heb heel veel naar Jimmy Page geluisterd en ondertussen heb ik hem ook ontmoet en dat blijkt dus een heel eenvoudige kerel te zijn, die maar met één ding bezig is: muziek! Al mag ik eigenlijk niet nalaten erop te wijzen dat hij wellicht toch ook een beetje een muzikaal genie is.

Wat heeft jou de doorslag gegeven om met Tamikrest te beginnen. Ik bedoel maar dat lijkt mij geen evidente keuze in een land waar -zo lijkt het me toch- overleven de eerste prioriteit is…
Ik heb in 2005-2006 beslist de groep op te richten. Tot dan was ik, waren wij studenten, maar studeren was echt moeilijk voor ons. Niet alleen omwille van de politieke situatie in ons land, maar ook omdat we merkten dat de muziek de bovenhand nam op onze studies, al speelden we toen nog geen concerten. We maakten muziek, onder elkaar en dat was precies wat we wilden doen. Je moet weten dat we alledrie (de basisleden van de groep) politieke wetenschappen studeerden en dat gaandeweg de drang om “onze zaak” te verdedigen groter en groter werd. Komt daarbij, dat wij niet in het gewone schoolsysteem zaten, maar in een school die door de Tamasheq zelf was uitgebouwd en gefinancierd met de hulp van een aantel buitenlandse organisaties.. In zo’n omgeving word je als vanzelf politiek bewust en je moet ook weten dat binnen ons land er flink wat racisme heerst tegenover de “Toeareg”, die nog altijd niet voor evenwaardig aangezien worden. Het was de tijd ook, waarin Ibrahim Ag Bahanga en zijn rebellen opgang maakten in de regio Kidal, waar wij vandaan komen. Sinds 1983 was er al een akkoord ondertekend tussen de Malinese regering en de rebellen, maar dat akkoord, dat onder meer de toewijzing van een eigen “land” aan de Tamasheq inhield, werd nooit nageleefd en ons volk was dus ook in het begin van deze eeuw nog altijd een “volk zonder land”. Als je dan weet dat de Tamasheq-kinderen tot in de klas van de lagere of middelbare school bedreigd en beschuldigd werden door leerkrachten, die de schuld van de opstanden uitsluitend bij ons volk legden, dan begrijp je vast, dat die situatie vroeg of laat moest ontploffen.

Dat lijken me inderdaad niet meteen passende dingen om in een schools kader te gaan vertellen.
Het was voor mij wellicht de druppel, die de emmer deed overlopen, want ook voordien al had ik ontelbare keren aangevoeld, dat wij niet voor vol werden aangezien. Een aantal van ons zijn tegen die attitude in opstand gekomen en, aangezien wij toch al volop met muziek bezig waren, hebben wij toen beslist van de strijd aan te gaan, maar niet met wapens, wel via onze muziek. We bedachten dat een diploma minder belangrijk was dan de boodschap die we moesten uitdragen.

Ik heb de indruk dat je daar de juiste beslissing genomen hebt. Hoe zit dat eigenlijk met de samenstelling van de band? Zijn het nog altijd dezelfde mensen dals bij het begin, of hebben jullie wat komen en gaan meegemaakt?
Och, ik denk dat het sowieso niet makkelijk is om een groep jaren te laten doorgaan met dezelfde mensen, maar bij ons speelden ook andere dingen een rol: niet iedereen is bijvoorbeeld in staat om alles thuis achter te laten en voor maanden op Europese tournee te gaan: ze zijn getrouwd, hebben vrouw en kind en hebben dus andere prioriteiten dan onderweg te zijn met muziek. Komt daar nog bij dat je als groep moét evolueren en dat kan maar op één manier: door keihard te werken en te spelen, spelen en spelen. En dat kan niet iedereen opbrengen. Voor mij als schrijver van de nummers, komt daar nog bij, dat ik diegene ben, die de ideeën moet aan brengen waar we kunnen op werken om iets acceptabels aan het publiek aan te bieden en dus moet ik eigenlijk even veeleisend zijn tegenover mijn muzikanten, als ik tegenover mezelf ben. De groep waarmee we vandaag hier zijn, bevat echter nog altijd vier van de oorspronkelijke leden, dus een echte dictator zal ik wel niet zijn…
Bij vorige gelegenheden hadden we een zangeres mee, maar die is inmiddels getrouwd en haar man wil niet langer dat ze met ons onderweg is. Voor de Europese concerten hebben we tegenwoordig een Frans duo mee, Paul Salvagnac op gitaar en Nicolas Grupp op drums. Zij werkten ook al mee aan de jongste plaat en als Nicolas mee is, is dat omdat onze gewone drummer, die in de medische sector actief is, beslist heeft om niet mee te komen, omdat hij een belangrijke rol te spelen heeft in een vaccinatiecampagne, die momenteel bij ons volk loop.

Dat is een respectabele keuze, me dunkt…
zeer zeker en daar komt nog bij, dat Nicolas al sinds 2005 -hij was toen pas 15!!- geregeld bij ons in de woestijn op bezoek komt en met ons musiceert en dus ondertussen ook onze muziek door en door kent. Paul trekt al met ons op sinds 2012 en is dus ook al een oude getrouwe geworden…

Wat me ook intrigeert: Chris Eckman, de labelbaas van Glitterbeat, lijkt een nogal belangrijke rol te spelen in jullie bestaan. Hoe ben je met hem in contact gekomen?
Ik denk dat ik Chris een echte vriend mag noemen: hij is van  in 2008 bijna  bij het begin bij Tamikrest betrokken geweest/ We hebben elkaar voor het eerst ontmoet en het is Chris geweest, die ons voorgesteld heeft onze eerste plaat op te nemen. Voor onze tweede plaat nam hij de productie op zich en dat is hij eigenlijk tot op vandaag blijven doen. Niet te vergeten ook: Chris is zelf een geweldige muzikant, die met The Walkabouts en later met Chris & Carla een hele weg heeft afgelegd en redelijk tot heel succesvol is geweest in de rockscene. Hij is een heel goeie muzikant en een heel straffe producer, die meteen hoort wat er met een song moet gebeuren om hem optimaal te laten klinken.

Ik ben zelf nogal onder de indruk van wat hij met Glitterbeat doet…
Dat is zeker zo, maar het is gewoon het verlengde van zijn muzikantschap en zijn indrukwekkend stel oren: het is meer dan eens gebeurd, dat wij iets aan het opnemen waren, dat volgens ons goed klonk, waarna hij één of andere opmerking maakte en een suggestie deed om het te verbeteren. In het begin stond ik daar nogal weifelend tegenover, allicht zoals iedereen die zelf blij is met wat hij gemaakt heeft. Intussen weet ik beter: als Chris een opmerking maakt, kan ik maar beter luisteren, want hij heeft zo goed als altijd gelijk. Om het kort te zeggen: hij is een goeie vriend voor mij en iemand die ultra-belangrijk voor mij is.

Voor zover ik het begrijp, lijken jouw teksten mij redelijk politiek geladen. Klopt dat?
Als je “politiek” omschrijft als “wat ik voel, wat ik ervaar”, dan schrijf ik politiek geladen teksten, ja. Ik zing over wat ik abnormaal, onaanvaardbaar of samengevat onrechtvaardig vind. Als we het er over eens zijn, dat dàt politiek geladen songs zijn, dan, ja, dan zing ik politieke songs.

OK, daarover zijn wij twee het alvast eens, maar hoe zit dat met de officiële radiostations in Mali? Komen jullie daar aan bod? Worden jullie songs daar gedraaid?
Je kunt het je nauwelijks voorstellen. Jij spreekt over “op de radio gedraaid worden”,, maar het gaat veel verder dan dat. In 2006 al, hadden we in Kidal een soort jeugdhuis, waar een opnamestudio was en een podium, dat gerund werd door een jonge technicus en cameraman van Franse komaf, Olivier. Die had enkele tracks van ons opgenomen en wij hadden het plan opgevat om, aan de hand van die opnames, een beetje bekendheid te zoeken buiten onze eigen regio..Daarvoor heb je natuurlijk de media nodig. Met onze nationale media lukte dat dus niet en we hebben het geluk gehad dat we, via correspondenten van buitenlandse media, enige exposure in het buitenland gekregen hebben, waarna ons binnenland, zij het schoorvoetend, gevolgd is.
Daartoe hadden we een soort persmap samengesteld, met inbegrip van audio-opnames, een biografie van de groep enzovoort, maar van onze binnenlandse media hebben we nooit wat teruggehoord.

Ik snap het al. Maar, als ik je nu zou vragen om de Tamikrest van vandaag te vergelijken met die van tien jaar geleden, welke evolutie zie je dan?
Da’s een moeilijke vraag om te beantwoorden.

En dat is precies de reden waarom ik ze stel…
OK, als ik onze eerste platen vergelijk met de jongste, dan merk ik, om te beginnen, een immens verschil op inzake klankkleur. Laat me een voorbeeld geven: de manier waarop ik toen componeerde, is danig verschillend van wat ik vandaag doe.

Daar wilde ik ook wat over vragen: schrijf jij eerst je teksten en dan je muziek? Of omgekeerd?
Beide kunnen gebeuren, al zal het je niet ontgaan zijn, dat ik de teksten van mijn nummers nogal belangrijk vind. Hoe dan ook, komt het erop neer dat je enerzijds kunt zeggen wat je wil zeggen en anderzijds, dat je de luiste manier, lees melodie, vindt om je boodschap in te verpakken. Een song is altijd een combinatie van beide en, al komt nu eens het ene eerst en dan weer het andere, uiteindelijk is het het samengaan van de twee, dat maakt of je een goeie song hebt of niet. Op zich is componeren niet zo lastig: je beschikt over een aantal noten en daarmee maak je combinaties, maar het wordt pas een compositie, zodra die noten, al dan niet ondersteund door tekst, ook een betekenis krijgen. De noten, die zweven ergens in het heelal rond, het is pas door de manier waarop je ze plukt, dat je al dan niet een lied krijgt.
Daarnaast is het ook zo, dat ik heel vaak een thema heb waarover ik wil zingen. Wat de uiteindelijke tekst zal worden, kan onderweg nog veranderen, maar de basisidee zal altijd aanwezig blijven en dan komt het erop aan daar de juiste noten voor te vinden. Overigens gebeuren er overal om je heen dingen, die interessant genoeg zijn om ze op te pikken als basisidee voor een song. Je leert wel, gaandeweg, dat alert voor te zijn. Ervaring speelt daar een niet-geringe rol in en als je me dus vraagt de Tamikrest van toen te vergelijken met die van nu, dan denk ik dat dàt het antwoord is: ervaring. Al blijven we, al bij al, altijd dezelfde band…

Hoe gaat dat binnen de groep in z’n werk? Kom jij naar de studio met uitgewerkte ideeën of gaat het meer om een groepsproces?
Oh, het is absoluut een groepsproces, al ben ik wel diegene, die met het geraamte van een song naar de studio kom. Inmiddels spelen we lang genoeg samen om mijn ideeën als groep verder uit te werken: we hebben namelijk al snel een idee over hoe het eindresultaat min of meer moet gaan klinken. Onderschat echter niet het belang van de componist: hij moet niet alleen de melodie- of zanglijn afleveren, maar een song heeft een heuse compositie voor bas en drums nodig. En het is pas als dat allemaal klaar is, dat je kunt beginnen te finetunen en dat de rol van een producer echt belangrijk wordt. Om te antwoorden op je vraag: meestal is het skelet van de song klaar en werken we het in de studio gewoon verder tot in de details uit.

Een voorlaatste vraag, want de tijd vliegt… De toestand van de Tamasheq is ronduit dramatisch te noemen, maar hoe komt het, denk je, dat wij hier in West-Europa daar zo weinig over weten? Wat ik bedoel is dit: het meest dramatische dat een volk kan overkomen, is dat het geen eigen land heeft en jullie, Tamasheq, zijn een volk zonder land. Heb jij er zicht op, hoe het komt dat dit hier niet eens een klein artikeltje in de krant oplevert?
Goh, om te beginnen zijn er media, die om politieke redenen, niet kunnen doen wat ze zouden willen doen. Omdat ze van bepaalde regimes afhangen, bij voorbeeld, of omdat hun geldschieters met bepaalde regimes verweven zijn. Daarnaast is het zeker zo, dat, voor wat onze situatie betreft, er nogal wat mensen zijn, die er geen belang bij hebben dat de media praten over onze strijd. Of omgekeerd, die er belang bij hebben dat onze strijd doodgezwegen wordt.
Heel concreet: het jaar na mijn geboorte, in 1986, werden de Touareg uit Algerije verdreven, terwijl al die volkeren voordien gedurende vele tientallen jaren in de woestijn leefden, zonder stammenoorlogen of wat dan ook: elk volk had zijn eigen kuddes waarmee het door de woestijn trok en die leefden vredevol naast elkaar. Niet samen, maar naast elkaar. Wij waren allemaal volledig zelfbedruipend en konden leven van wat onze kuddes opbrachten.
In de jaren ’60 is er dan een grote opstand gekomen tegen de Maghreb-landen -waar de invloed van Frankrijk toen nog heel groot was- omdat de Touareg als minder dan tweederangsmensen behandeld werden. Doordat het om nomadenvolkeren gaat, zijn die moeilijk ergens thuis te wijzen en Frankrijk met vooral Algerije als “bondgenoot” is eigenlijk de aanstichter geweest van het escaleren van de problematiek. Er waren al langer wrijvingen tusse Bamako en het Noordelijke deel van het land, waar de woestijnvolkeren leven: de rechtmatige verzuchtingen om meer economische zelfstandigheid, werden telkens van tafel geveegd, wat bijna automatisch leidde tot een stijging van de macht van bepaalde gewapende rebellenleiders. Op die manier trek je een volk uiteen en de Romeinen wisten het als”divide et impera” ofte “verdeel en heers. De hele koloniale periode -we zijn pas sinds 1962 onafhankelijk, maar de impact van de kolonisatoren op het economische en culturele leven werkte nog heel lang door- heeft vandaag nog voor gevolg dat de woestijn, die bij de onafhankelijkheid van zowel Mali als Ivoorkust, Sudan of Senegal, gewoon met rechte lijnen in stukken verdeeld werd, maar die van oudsher wel het leefgebied was van de Touareg-volkeren, plots eigendom werd van deze of gene nieuw opgerichte staat. Vroeger was de woestijn de woestijn en die was eigenlijk van niemand, behalve van de Touareg. Nu heb je verschillende eigenaars, die elkaar op één vlak heel goed blijken te vinden: voor allemaal zijn die vervelende Touareg, met hun vraag om een eigen land, heel erg hinderlijk en het liefst van al, zouden ze hebben dat wij op slag van de aardbodem verdwijnen. Dat onze leiders destijds aan de Franse president De Gaulle collectief een brief schreven, waarin ze hem vroegen de hele Touareg-regio in de staat te herstellen, waarin de Fransen die destijds aangetroffen hadden, was kennelijk onvoldoende om die verzuchting ter harte te laten nemen door de Fransen en de woestijn werd dus “verdeeld”.
Vanaf toen al werden de Tamasheq een soort paria’s voor de nieuwe Malinese machthebbers, die ons altijd -in het beste geval- als “ongewenst” beschouwd hebben en op elke rechtmatige vraag van onze kant systematisch gewapende soldaten op ons hebben afgestuurd.
Tja, vanaf een bepaald punt wordt het begrijpelijk dat een volk dat op zo’n manier benaderd wordt, zelf ook naar de wapens grijpt en op die manier zitten we waar we vandaag zitten: heel mijn generatie is opgegroeid in een periode waarin we al twee burgeroorlogen meemaakten, onze ouders en grootouders idem dito: de complete bevolking heeft het meegemaakt en van de jeugd is er een groot deel dat nooit zonder burgeroorlog geweest is en dat zijn hele leven te lijden heeft gehad onder het algemene misprijzen tegenover onze volkeren.
Tegelijk denk ik dat, zodra de internationale gemeenschap zich voldoende bewust gaat zijn van het probleem en dat bij voorbeeld de Verenigde Naties zich echt met het probleem gaan bezighouden, er een oplossing moét komen: we kunnen toch niet toestaan dat een heel volk zijn land afgenomen wordt en dat de hele wereld, de media op kop, de andere kant uit blijven kijken?
Ik weiger de hoop op te geven, al wijzen veel dingen in de tegenovergestelde richting: ooit komt de dag dat we in Mali en bij uitbreiding in de hele regio, machthebbers krijgen, die wel het bestaansrecht van onze volkeren erkennen. Veel zal daarbij afhangen van wat onze oude overheersers, met Frankrijk op kop, willen doen: zijn zij bereid om echt mee te werken aan het oplossen van een probleem dat ze zelf mee gecreëerd hebben? Maar: wij, Tamasheq, zijn het onszelf verplicht te blijven hopen, ook al werkt op vandaag de Franse geheime dienst volop mee aan het verspreiden van het idee dat Touaregs eigenlijk islamisten zijn en al is sinds 2014 de situatie in en rond Kidal ronduit dramatisch. Mensen worden in het wilde weg beschuldigd van lidmaatschap van bv. Aq Qaida of “opruiende activiteiten” en omwille van die niet-bewezen beschuldigingen koudweg afgemaakt.

Zoiets noemen we normaal gezien een “oorlogstoestand”, toch?
Zeker wel en het is ook de realiteit waarin we leven, of proberen te overleven. Wij hebben de keuze gemaakt om onze rol te spelen middels onze liederen en onze gitaren, maar ik begrijp erg goed dat veel van mijn volksgenoten die keuze niet eens kunnen maken. Voor velen is “overleven” en “je gezin te eten geven” de eerste prioriteit geworden en zij zijn daarom gemakkelijke slachtoffers voor al wie hun armoede wil misbruiken.

Dat klinkt allemaal bijzonder droevig en het is nauwelijks in te schatten, voor wie het niet meemaakt, maar ik zou toch willen proberen dit gesprek op een positieve noot af te sluiten en daarom is mijn slotvraag: wat staat er in de agenda voor de komende weken en maanden?
Aangezien onze nieuwe plaat pas uit is, gaan we de komende tijd heel veel toeren: nu eerst Engeland, dan gaan we naar Japan, Kazakhstan en in de zomer doen we een aantal festivals in Europa: we hebben dus opties genoeg om de eerste tijd door te komen. En verder heb ik een heleboel ideeën voor nieuwe songs in mijn hoofd en in mijn hart zitten…(lacht).

Dan wens ik je veel succes met alles wat je nog onderneemt. Dank je wel.

Tamikrest speelt op 6 augustus op het festival van Dranouter !

Dani Heyvaert